Mleko krowie i jego przetwory należą do kluczowych produktów polskiego przemysłu spożywczego. W Polsce, do rodzimych sklepów trafia średnio 300 mln litrów mleka miesięcznie. Szacuje się, że w większości krajów europejskich, również w Polsce 45-70% wapnia w diecie człowieka pochodzi z mleka i jego przetworów. Mimo, że mleko i jego przetwory zalecane są w diecie, część osób wyklucza je m.in. z uwagi na dolegliwości trawienne po spożyciu. Światowy rynek obserwuje rosnący problem zmniejszania się liczby konsumentów produktów mlecznych i tendencje do sięgania po produkty „milk free”. Wynika to przede wszystkim z dużego udziału w społeczeństwie osób z alergią lub nietolerancją mleka krowiego.

W ostatnim czasie coraz częściej mówi się o nowej odmianie mleka – Mleku A2 (nazwa handlowa). Jest to mleko o obniżonej alergenności. Jest ono dostępne w handlu w coraz większej ilości krajów na świecie – w Nowej Zelandii, Australii, Stanach Zjednoczonych ale także w krajach europejskich takich jak Wielka Brytania czy Holandia i jest szeroko promowane jako korzystne dla osób cierpiących na nietolerancję mleka. Uznawane jest za czynnik prozdrowotny, który potencjalnie zmniejsza ryzyko pojawienia się stanu zapalnego lub reakcji alergicznej.

Czym jest mleko A2?

Mleko A2 to mleko zawierające konkretny rodzaj białka – beta-kazeinę w wersji A2. Głównym składnikiem białkowym mleka krowiego jest beta-kazeina (CSN2), która może występować w 12 wariantach: A1, A2, A3, B, C, D, E, F, H1, H2, I i G. Tylko siedem z nich (A1, A2, A3, B, C, I i E) zostało wykrytych w rasach europejskich. Najpopularniejsze warianty to A1 i A2. A2 uważany jest za najstarszy wariant, z którego w wyniku mutacji, powstały kolejne. Historycznie krowy produkowały mleko, które zawierało tylko formę beta-kazeiny w wersji A2. Obecnie większość mleka zawiera głównie białka A1 i pomimo tego, że część krów produkuje mleko z wariantem A2, mleko kupowane w sklepie będzie zawierało zarówno formę A1, jak i formę A2 beta-kazeiny (mieszanka tych dwóch form nie zmniejsza ryzyka pojawienia się reakcji alergicznych). Jako konsumenci nie jesteśmy w stanie poczuć i zobaczyć różnicy w smaku, zapachu czy konsystencji między mlekiem zawierającym formę A1 i A2. Jaką formę beta-kazeiny zawiera mleko można określić poprzez badania genetyczne. Genotypowanie stanowi nieodłączny element produkcji mleka A2 i przetworów tworzonych na jego bazie.

Jedynym sposobem na stworzenie stada produkującego wyłącznie mleko A2 jest selekcja genetyczna – nie ma innej drogi. Aby krowa mogła wyprodukować mleko A2, musi mieć w swoim DNA dwie kopie genu A2. Każde zwierzę otrzymuje jedną kopię genu beta-kazeiny od swojego ojca i jedną kopię od matki. Aby uzyskać populację krów produkujących mleko zawierające beta-kazeinę A2A2 należy wybierać zwierzęta posiadające wyłącznie genotyp A2A2.

Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka w tym roku realizuje II edycję projektu „A2A2 – nowa droga produktów mlecznych – zastosowanie selekcji genomowej w produkcji żywności o obniżonej alergenności” współfinansowanej z Funduszu Promocji Mleka. Głównym celem działań inicjatorów projektu jest przekazanie wiedzy na temat szczególnych właściwości mleka A2 oraz przekonanie zarówno hodowców, jak i konsumentów, że jest ono wartościową alternatywą dla diety bezmlecznej. Podczas pierwszej edycji projektu w 2022 roku zrealizowano m.in. badania pilotażowe, które miały na celu ocenę potencjału produkcji mleka A2 w Polsce, a także utworzenie subpopulacji produkcyjnej, składającej się wyłącznie z krów o genotypie A2A2 oraz populacji zapasowej z krowami o genotypie A1A2. Spośród 14 304 przebadanych w ramach projektu samic aż 48% jest tzw. subpopulacją produkcyjną, czyli ma pożądany genotyp A2A2. Niewiele mniej – bo ok. 42% – genotyp A1A2, subpopulacja zapasowa, będąca źródłem materiału genetycznego dla subpopulacji produkcyjnej, natomiast tylko około 9% badanej populacji ma genotyp A1A1. W ramach projektu przebadane zostały samice siedmiu ras. Zdecydowana większość z nich to jałówki rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej oraz czerwono-białej. Wśród najliczniejszej grupy, HF odmiana czarno-biała, prawie połowa samic ma pożądany genotyp A2A2.

Aby na półkach sklepowych w Polsce podobnie jak w innych krajach na świecie pojawiło się mleko A2, należy tym produktem zainteresować mleczarnie. Mleczarnie będą zainteresowane stworzeniem linii do przetwórstwa mleka A2 jeżeli będą miały zagwarantowane stałe dostawy mleka A2 od hodowców i popyt na produkty wśród konsumentów. Aby zachęcić hodowców do produkcji mleka A2 a mleczarnie do tworzenia nowych linii technologicznych do przerobu mleka A2, produkty te powinny mieć cenę wyższą od konwencjonalnych aby produkcja opłacała się. Np. na rynku amerykańskim, produkty wytworzone z mleka A2 osiągają ceny prawie trzykrotnie wyższe niż produkty konwencjonalne, co w istotny sposób podnosi opłacalność produkcji mleczarskiej. Z badań przeprowadzonych w ramach projektu „A2A2 – nowa droga produktów mlecznych – zastosowanie selekcji genomowej w produkcji żywności o obniżonej alergenności” blisko 60% dorosłych ankietowanych w naszym kraju zakupiłoby mleko lub produkty niepowodujące dolegliwości żołądkowych i trawiennych gdyby były dostępne na rynku. Co druga osoba, która nie ma nietolerancji lub alergii na mleko wybrałaby produkty o obniżonej alergenności. Co trzecia osoba jest skłonna zapłacić więcej za tego rodzaju produkty.