Uprawa słonecznika w ostatnich latach wzbudza coraz to większe zainteresowanie wśród rolników, a areał jego uprawy z roku na rok wzrasta. W zmieniającym się klimacie jest to roślina, która może w przyszłości zagości na stałe na naszych polach, głównie jako roślina oleista.

Słonecznik pochodzi z Ameryki Północnej, a do Europy trafił w XVI wieku. Nazwa tego gatunku pochodzi od warunków środowiskowych tej rośliny, która osiąga swoją dojrzałość w pełnym słońcu.

Formy uprawne słonecznika

Słonecznik zwyczajny ma różne formy uprawne w zależności od sposobu użytkowania, są to m.in.: oleiste, jadalne, pastewne i ozdobne. Słonecznik oleisty ma podstawowe znaczenie gospodarcze, ponieważ z jego nasion uzyskuje się bardzo wartościowy olej, który zawiera ok. 20% kwasu oleinowego i 60% kwasu linolowego. Są również odmiany o zmienionym składzie kwasów tłuszczowych. Nasiona słonecznika uprawianego z przeznaczeniem na cele jadalne, spożywane na surowo są cennym źródłem białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin (głównie E oraz A, D i B) oraz mikro- i makroelementów (m.in.: cynku, wapnia, żelaza i potasu). Odmiany pastewne słonecznika uprawiane są z przeznaczeniem na zielonkę w siewie czystym lub w mieszankach z roślinami strączkowymi lub jako poplon. 

Dobór odmian 

W Krajowym rejestrze w 2022 r. nie ma zarejestrowanych odmian słonecznika. Dostępne odmiany na naszym rynku pochodzą ze Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA). Są to odmiany wyhodowane i zarejestrowane w innych krajach UE. Wśród odmian słonecznika mamy zarówno odmiany populacyjne, jak i mieszańcowe, które dominują aktualnie w hodowli tego gatunku. Odmiany te lepiej plonują, a także bardziej równomiernie dojrzewają. Cechują się również lepszą odpornością na różne patogeny słonecznika.

W Polsce funkcjonuje wiele zagranicznych firm hodowlano-nasiennych, które mają w swojej ofercie materiał siewny odmian słonecznika. Różnią się one wielkością plonowania, długością okresu wegetacji (wczesnością dojrzewania), wysokością roślin, podatnością na wyleganie oraz odpornością na porażenie przez ważne gospodarczo choroby. Przed wyborem odmiany do siewu warto zapoznać się ze specyfiką każdej odmiany, a szczególną uwagę należy zwrócić na jej wczesność, która jest bardzo ważną cechą i może decydować o powodzeniu w uprawie tej rośliny.

W naszych warunkach klimatycznych do uprawy przemysłowej z przeznaczeniem na olej, najbardziej nadają się odmiany bardzo wczesne, wczesne i średnio wczesne, o 120-135 dniach wegetacji. Odmiany te zakwitają w lipcu, a dojrzałość techniczną osiągają przeważnie z końcem sierpnia lub na początku września. Plon niełupek z uprawianych u nas odmian to 2,5-3,0 t z ha.

Niełupki

Owocem słonecznika jest niełupka właściwa, składająca się z grubej zdrewniałej okrywy owocowej i niezrośniętego z nią nasienia. Kolor niełupki może być bardzo różny od białego, czarnego aż do fioletowego lub pasiasty, czarno-biały. W praktyce rolniczej niełupki słonecznika nazywane są nasionami.

Stanowisko

Słonecznik ma duże wymagania cieplne, ale jest wytrzymały (bez objawów uszkodzeń) na krótkotrwałe wiosenne przymrozki do -4^oC. Niekorzystne dla słonecznika jest przedłużające się ochłodzenie podczas wschodów, co objawia się żółknięciem, a nawet zamieraniem roślin. Słonecznik wytrzymuje okresy z niedoborem wody, a nawet krótkotrwałą suszę ze względu na to, że wytwarza grubą, omszoną skórę, która pokrywa nie tylko liście, ale także łodygę słonecznika. Najbardziej przydatne pod uprawę słonecznika są gleby należące do klasy bonitacyjnej od I do IV, w dobrej kulturze, o odczynie obojętnym i przepuszczalnym podłożu. Można wysiewać go również na glebach słabszych, zadbanych i uzyskiwać zadawalający plon. Słonecznik nie ma szczególnych wymagań co do przedplonu, ale przedplonem dla niego nie powinien być rzepak, gorczyca, ziemniaki czy wszystkie bobowate, ze względu na możliwość wystąpienia porażenia tych upraw patogenami, które są polifagami i mogą porażać również słonecznik. Ze względu na punktowy wysiew nasion, gleba pod jego uprawę musi być przygotowana starannie. 

Nawożenie

Nawożenie najlepiej ustalać na podstawie zasobności gleby w składniki pokarmowe. Według „Metodyki integrowanej ochrony słonecznika dla producentów” na 1 ha stosuje się 60-90 kg P₂O₅, 120-180 kg K₂O i 60-80 kg N. Nadmiar azotu przedłuża wegetację oraz dojrzewanie koszyczków i niełupek, poza tym powoduje zbytnią wybujałość roślin, co może grozić ich wyłamywaniem. Spośród mikroelementów zaleca się zastosować również bor i molibden. 

Siew słonecznika

Optymalne warunki do siewu słonecznika to gleba ogrzana do temperatury ok. 6-8^oC i odpowiednio wilgotna. Roślinami wskaźnikowymi odnośnie siewu są mniszek pospolity oraz czarna porzeczka, gdy one zakwitną, siew słonecznika można rozpocząć. Siejemy punktowo w rozstawie rzędów 50-60 cm, nasiona w rzędzie umieszcza się co 18-20 cm, na głębokość 5-7 cm. Materiałem siewnym są całe niełupki. Sprzedawany on jest w tzw. jednostkach siewnych. W uprawie na nasiona na powierzchnię 2 ha przewiduje się wysiew 150 tys. nasion, czyli 75 tys. nasion na 1 hektar. Przy takiej ilości wysiewu uzyskuje się obsadę roślin wynoszącą od 55 do 65 tys. roślin na 1 hektara. Jeżeli nasiona słonecznika zostały wysiane w optymalnych warunkach, wschodów należy się spodziewać po 15-20 dniach po siewie. Ze względu na to, że ptaki potrafią zniszczyć małe uprawy, powinno się wybierać większe pola, od 5 ha w górę. Zagrożenie ze strony ptaków dla upraw słonecznika istnieje zarówno zaraz po siewie, jak i w momencie kiedy niełupki osiągną dojrzałość do zbioru.